Iedereen is creatief. Ook jij!

Als je de gemiddelde mens vraagt of hij of zij creatief is dan krijg je vaak te horen: “niet echt” of “dat is niet voor mij weggelegd” of erger: “ik heb dat talent niet!” en “doe niet zo gek, joh! Ik ben toch niet creatief?”.

Mensen denken bij creativiteit vaak aan een kunstacademie of een conservatorium. Blijkbaar hebben zij daar een monopolie op het samenbrengen van creatieve geesten, die over een aangeboren talent beschikken. Alleen zij zijn blijkbaar gelegitimeerd om vrijuit – uit de creatieve geesten geboren – kunst te creëren. Het is – zo denkt de massa – een bevoorrecht iets. Iets wat niet is weggelegd voor de normale burger, zoals jij en ik. Maar is dat wel zo?

---

 

Een beperkende overtuiging

Deze overtuiging, die teruggaat sinds mensenheugenis, is verankerd geraakt in ons DNA. Je voelt bijna aan je water dat je niet creatief bent, althans met wat knip en plakwerk houdt het wel op, zeker vergeleken met andere mensen om je heen. En als je je niet kan rekenen tot dat selectieve groepje uitverkorenen zoals hiervoor, dan ben je het – in alle waarschijnlijkheid – ook niet. Wie ben jij dan om te zeggen dat je het wel bent? Nou, en daarmee raken we nou juist het moraal van het verhaal…

Het gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen laat ons in de steek en de schaamte om jezelf te profileren – lees: met je hoofd boven het maaiveld uit te steken – steekt de kop op in een poging creatief te zijn en zeker als dit publiekelijk getoond moet worden. Als je je maar niet buiten de grenzen van het ‘o zo normale’ begeeft, dan is het prima. Een algehele consensus spant hierin de kroon.

De mate van creativiteit wordt namelijk grotendeels ontleend aan het oordeel van de omgeving. Als iemand zegt dat jij creatief bent, dan ga je dat geloven. Als iemand zegt dat je het niet bent, dan ga je dat geloven en als je iemand creatief ziet zijn, dan ben jij dat allerminst. Maar wat kunnen we nu doen om de schaamte die opsteekt als we vanuit onszelf iets willen manifesteren de baas te zijn? Het klinkt misschien utopisch, maar het antwoord is vrij simpel: we moeten onszelf losbreken uit de overtuiging. Oftewel: we moeten gaan omdenken. 

Om te beginnen is het goed te beseffen dat iedereen creatief is. Creativiteit kan zich uiten op verschillende manieren. Kijk maar eens om je heen en verbaas je over creaties mens… De computer, tablet of smartphone waar je nu dit artikel tevoorschijn op hebt getoverd of de designtafel waar je computer op staat of de stoel of bank waar je nu languit – en al dan niet zwaar peinzend – op zit of ligt te lezen. Allemaal ontworpen en creatief uitgedacht door mensen zoals jij en ik. Sterker nog: probeer eens iets te bedenken wat niet gebaseerd is op creativiteit. Ik kan het eerlijk gezegd zo niet bedenken. Elk stoffelijk object is namelijk een uiting van creativiteit, zelfs de natuur is één brok creativiteit. 

 

Kanttekening – Creativiteit staat onder druk

De ironie wil dat er in de overtuiging toch een zekere en verontrustende waarheid zit. Creativiteit is de laatste decennia namelijk, los van onze overtuiging, flink onder druk komen te staan. We worden met zijn allen – hoewel we vaak het tegenovergestelde denken met alle middelen die ons ter beschikking staan – plat gezegd steeds dommer. Door niet bewust om te gaan met onze ‘menselijke krachten’ hebben we de doos van Pandora geopend…

Ons brein wordt namelijk dagelijks blootgesteld aan een grote hoeveelheid impulsen en raakt steeds meer en vaker overprikkeld. Onze smartphone, radio, televisie en computer – ironisch genoeg ook allemaal uitingen van creativiteit – zijn de grootste oorzaken der creatieve destructie. Met mailtjes checken, whatsappen, bingewatchen en telefoontjes plegen komt namelijk niemand meer toe aan zijn mentale (broodnodige) rust. Het brein draait overuren. Tevens komt daar nog bij dat het brein onvoldoende mentaal wordt uitgedaagd. Wat we niet weten, zoeken we tegenwoordig gewoon op via Google. Ons brein wordt lui.

Dan de hamvraag: wat te doen tegen dit alles? Wanneer gedijt creativiteit dan het beste en wat kan ik er hoogstpersoonlijk zelf aan doen? Het antwoord ligt besloten in de sleutel des levens: rust. Niks meer dan een beetje rust. Creativiteit werkt namelijk pas op het moment dat het brein in een rustige (lees: uitgeruste) modus verkeert en geen, althans zo weinig mogelijk, prikkels van buitenaf krijgt.

Al die impulsen en prikkels zijn namelijk een grote vervuiling van ons brein. Ga maar eens na hoe vaak je een eurekamoment hebt gehad overdag, terwijl je aan het werk bent, je Whatsappjes of mails aan het lezen bent of dat je de hoeveelheid likes op Facebook aan het bekijken bent van die jaloersmakende selfie die je recentelijk hebt geplaatst. Waarschijnlijk niet vaak. Meestal komen deze momenten onder de douche of als je net in bed ligt. In rustmodus. Rust is hier dus het alles zeggende sleutelwoord.

 

Maar wat is creativiteit eigenlijk?

Creativiteit kent vele definities, maar komt er op neer dat je buiten de gebaande paden treedt. Door nieuwe dingen te ontdekken met je zintuigen en die weer te verbinden met andere dingen. Zo ontstaat er weer wat nieuws. Steve Jobs zei het al:

 

“Creativity is just connecting things”

 

Creativiteit is dus niet zoals veel mensen denken een talent dat alleen toebehoort aan een kleine en selectieve groep mensen. Wel gezegd is de ene persoon de andere niet en is de ene dus creatiever dan de andere. Maar in de kern en vanuit natuurlijke oorsprong is iedereen creatief. Velen van ons zijn het alleen verloren of vergeten hoe je het moet inzetten. Maar niet getreurd, in dit artikel geef ik je een paar tips zodat je met een beetje oefening (want je brein moet het zichzelf weer aanleren) weer lekker creatief aan de gang kunt! 

 

Het brein

Voordat ik met wat tips kom is het goed om te beseffen hoe ons brein in zijn algemeenheid werkt. Als je dat begrijpt en weet wat voor processen daar aan ten grondslag liggen, dan kun je gerichter aan de slag met het oefenen. 

Als we het hebben over creativiteit dan is dat maar een abstracte materie. Eigenlijk weten we er nog maar weinig vanaf. Hoe het werkt? De wetenschap heeft er nog geen klip en klaar antwoord op gevonden. Er zijn theorieën die zeggen dat het een creatief gedachteproces is, neurowetenschappelijke benadering, maar die verklaring rijmt maar moeilijk met de eureka momenten wanneer het brein in een kalme toestand verkeert. Dit neigt namelijk meer naar een spontane ingeving, iets wat wellicht meer spiritueel van aard is.

Hoe dan ook zijn er talloze methoden ontwikkeld die een creatief proces ondersteunen. Een van die methoden is creatief denken. Maar wat is denken precies? Van Dale omschrijft denken als: (in het algemeen) zijn gewaarwordingen ordenen, oordelen vormen, zich een mening vormen: denken aan iets (a) er in de geest mee bezig zijn; (b) iets niet vergeten.

Als we het hebben over ordenen, oordelen of een mening vormen dan hebben we het eigenlijk (in bijzonder) over het verwerken van informatie. Zonder informatie kunnen we namelijk niks ordenen, oordelen of een mening vormen. Ons perceptie-systeem, mogelijk gemaakt door onze zintuigen, neemt informatie op en verwerkt die naar een oordeel of een mening. Zo zijn wij nu van oordeel dat de aarde rond is en niet plat, zoals men vroeger dacht.

Ons brein is zo ingesteld dat het zo efficiënt mogelijk wil werken, wat inhoudt dat het zo min mogelijk energie hoeft te gebruiken. Om dat te doen heeft het een gedachtesysteem ontwikkeld die in staat is om complexe informatie snel en correct te verwerken. Het werkt uiteindelijk toe naar een geconditioneerde toestand oftewel een automatische piloot. Denk bijvoorbeeld aan lopen. Denk jij nog weleens na over hoe je loopt en welk been je als eerst vooruit zet? Tenzij je een kind bent van 1 waarschijnlijk niet. Dit is al lang een geconditioneerde oefening.

Met oefening leert je brein namelijk de meest efficiënte en beste route naar het resultaat. Als dat staan is dan zal het stap voor stap registreren wat nodig is om jou te kunnen laten staan. Dit gaat uiteraard niet vanzelf, maar met letterlijk vallen en opstaan. Je bent je daarbij ook nog bewust van iedere stap die je zet. Elke fout en elk succes wordt opgeslagen en verwerkt. En het resultaat is daar! Na verloop van tijd kun je staan en na een nog langere tijd denk je hier niet eens meer over na. Sterker nog, het kost je waarschijnlijk moeite om alle schakels die nodig zijn om je te laten staan nog te herinneren.

 

Lesje creativiteit…

Creatief denken is niks anders dan nieuwe verbindingen leggen in je brein. Het is meer een vaardigheid dan een talent. Iedereen kan het leren. Wat je moet doen is namelijk je gedachtepatronen in kaart brengen. Als je deze in kaart brengt dan ben je namelijk in staat om een patroon af te breken en er een nieuwe uitkomst aan te verbinden. Hoe dit werkt leg ik je zo uit. Dit is echter in het begin niet eenvoudig, maar zoals alles in het leven moet je dingen oefenen, oefenen en nog eens oefenen, net zolang totdat je er een meester in bent.

 

Creatieve perceptie

Perceptie is een instrument die, zoals ik eerder zei, wordt gevormd door onze zintuigen. Hierdoor ervaren we realiteit. Maar wat nou als we onze perceptie kunnen veranderen? Dat zou betekenen dat we ook onze realiteit kunnen veranderen, toch? Denk aan het eerder gegeven voorbeeld van de platte aarde en de bolle aarde. Beide interpretaties zijn voor ons mensen realiteit geweest.

Toch is het veranderen van perceptie niet makkelijk. Dit komt omdat een eenmaal geveld oordeel, moeilijk te veranderen is. Dat komt namelijk omdat je een gedachtepatroon hebt ontwikkeld die er betekenis aan heeft gegeven. Bij herhaling van die patronen wordt dit een dominante gedachte. Zie het plaatje hieronder als voorbeeld. Wat zie jij hierin? En probeer er vervolgens wat anders in te zien. Dit gaat waarschijnlijk al een stuk moeilijker.

Creatieve perceptie is een techniek waarbij je tendensen gaat herkennen en vooroordelen in je eigen perceptie. Probeer deze tendensen en vooroordelen die ten grondslag liggen aan je perceptie eens los te laten en stel jezelf de volgende vraag: hoe kan ik dit anders zien?

 

Uitstellen van het oordeel

Mensen oordelen en oordelen is belangrijk in ons leven. We zijn er mee opgegroeid en het is ons zelfs geleerd. Op school en thuis. Het helpt ons om grote en kleine beslissingen te nemen in het dagelijkse leven. Waarschijnlijk heeft het ook al veel opgeleverd. 

Oordelen is in een creatief proces een creatieve dooddoener. Toch wordt dit veelvuldig gedaan. Denk maar eens na over een mooi idee, van vroeger wellicht, waar je niks mee hebt gedaan. Waarschijnlijk omdat je vol zat met oordelen: Het is niks, het voegt niks toe, niemand zit hier op te wachten, zo uniek is het helemaal niet. Enzovoort.

De kunst is hier om elk toekomstig idee met open blik te accepteren. Oordeelloos dus. Ook al is het niet direct een idee die praktisch uit te voeren is. Door dit te doen creëer je ruimte in je hoofd om het potentieel van je idee verder te ontwikkelen.

Een aantal activiteiten die je kunt ondernemen of vragen die je kunt stellen als je een idee hebt of creatief aan de slag wil:

• Wat is de kern van het idee? Begrijp ik het wel?
• Accepteer de gedachte
• Onderzoek de mogelijkheden die het idee voortbrengt
• Bepaal als laatste wat je er mee wilt doen. Dit is de fase dat je dus een oordeel mag vellen.

 

Flexibele associatie

Nieuwe dingen die nog onbekend zijn worden vaak gekoppeld aan dingen die al wel bekend zijn. Het brein gaat verbanden leggen. Als we een onbekende vogel spotten, dan kijken we meteen naar kenmerken die de vogel heeft en vergelijken we die met andere vogels, die ons wel bekend zijn. Zo proberen we het een plaats te geven. Ons brein is namelijk zo geprogrammeerd dat het dingen wil kunnen duiden. Dit noemen we associatie. Het lijkt op… Het heeft te maken met… Het functioneert als… Het doet me denken aan….

Als we bijvoorbeeld denken aan boeken, dan doet dat ons mogelijk ook denken aan een bibliotheek of een boekenkast. Het brein linkt spontaan het een met het ander. Zonder dat je daar echt moeite voor hoeft te doen.

De ene associatie is sterker dan de andere associatie. Als we denken aan melk, dan heeft dat voor de meeste mensen een sterke associatie met wit of een koe en veel minder met het land Israël. Waarom Israël vraag je je misschien af? Dat wordt het land van melk en honing genoemd. Dit hoor je misschien nu voor de eerste keer, maar steeds wanneer je dit herhaalt, dan wordt dit een steeds sterkere associatie. Hoe vaker je dit herhaalt hoe sterker, totdat je het misschien net zo sterk wordt als dat je melk associeert met wit of een koe.

Tegelijkertijd bemoeilijken bestaande associaties nieuwe associaties. Doordat je voortdurend vaste associaties aanneemt, verdwijnen andere mogelijke associaties of wordt de kans op een nieuwe associatie in de toekomst veel kleiner. Dit is de conditionering van het brein.

De  kunst met deze techniek is om een bepaalde weg te vermijden. Je vermijdt dus de uitkomst van melk met wit en koppelt daar een nieuwe uitkomst aan, bijvoorbeeld Israël. Dit wordt ook wel patroon onderbreking genoemd. Nieuwe uitkomsten genereren helpt je om een stuk creatiever te worden. Probeer het maar eens!

Een andere mogelijkheid is dat je een woord in gedachte neemt en een totaal ander woord die daar in eerste instantie niks mee te maken heeft. Probeer die woorden met elkaar te verbinden door steeds terug te linken.

 

Slotsom

Al deze technieken kun je onder de knie krijgen enkel en alleen door oefening. Het komt je niet zomaar aanwaaien, net als zo weinig in het leven. Wanneer je dit iedere dag een minuutje of 10 oefent dan ben je al een heel eind op weg met het ontplooien van je creativiteit en ben je ook beter in staat om patronen te herkennen en andere uitkomsten daaraan te verbinden. Ook in je dagelijkse leven kan dit dus zeer waardevol zijn! Creativiteit is dus niet alleen voor de special ones. Maar ook voor jou!

Succes!